Soạn bài Chuyện chức phán sự đền Tản Viên trang 69, 70, 71, 72, 73, 74 Ngữ văn 12 Chân trời sáng tạo

Truyền kì mạn lục là tập truyện của Nguyễn Dữ, viết bằng chữ Hán, gồm 20 truyện, ra đời vào nửa đâu thế kì XVI, được xem là thiên cổ kì bút. Chuyện chức phán sự đền Tản Viên tiêu biểu cho giá trị nội dung, nghệ thuật của tập truyện này.

* Trước khi đọc

Câu hỏi trang 69 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Tóm tắt một truyện kể dân gian có sử dụng yếu tố kì ảo và cho biết tác dụng của yếu tố kì ảo trong tác phẩm.

Trả lời:

* Tóm tắt truyện Thánh Gióng:

Vào đời Hùng Vương thứ sáu, ở làng Gióng có hai vợ chồng chăm chỉ làm ăn và có tiếng là phúc đức nhưng mãi vẫn chưa có nổi một mụn con. Một hôm, bà lão đi ra đồng trông thấy một vết chân rất to liền đặt bàn chân mình lên ướm thử, không ngờ về nhà liền mang thai. Mười hai tháng sau, bà sinh ra được một cậu con trai. Cậu bé lên ba tuổi mà vẫn không biết nói biết cười. Lúc bấy giờ, giặc Ân đến xâm lược nước ta, nhà vua muốn tìm người tài đánh giặc cứu nước. Sứ giả đi đến làng Gióng thì kì lạ thay, cậu bé bỗng cất tiếng nói: “Mẹ mời sứ giả vào đây”. Cậu bảo sứ giả về tâu với vua sắm cho một con ngựa sắt, một cái roi sắt và một tấm áo giáp sắt để đánh giặc. Từ sau hôm đó, cậu bé lớn nhanh như thổi, cơm ăn mấy cũng không no, áo mặc mấy cũng không vừa. Giặc đến, vừa lúc sứ giả mang ngựa sắt, roi sắt và áo giáp sắt đến, cậu bé vươn vai biến thành tráng sĩ đánh tan quân giặc. Tráng sĩ đánh giặc xong cởi bỏ áo giáp sắt, cưỡi ngựa bay lên trời. Vua nhớ công ơn tôn là Phù Đổng Thiên Vương và cho lập đền thờ tại quê nhà.

* Tác dụng của yếu tố kì ảo trong truyện Thánh Gióng

+ Khi sứ giả đến tìm người tài giỏi giúp nhà vua đánh giặc, Gióng bỗng cất tiếng nói xin đi đánh giặc.

+ Gióng lớn nhanh như thổi, ăn cơm mấy cũng không no, áo vừa mặc xong đã đứt chỉ.

+ Giặc đến, Gióng vươn vai biến thành một tráng sĩ cao lớn.

+ Ngựa sắt mà hí được, lại phun lửa.

+ Nhổ tre ven đường đánh giặc, giặc tan vỡ.

⇒ Ý nghĩa:Những chi tiết tưởng tượng, kì ảo nhằm tạo ra những câu chuyện thần kì, giải thích những sự kiện, sự việc chưa thể giải thích theo cách thông thường hoặc để thần thánh hoá các nhân vật mà nhân dân ngưỡng mộ, tôn sùng; tăng sức hấp dẫn cho câu chuyện…

* Đọc văn bản

1. Dự đoán: Chuyện gì sẽ xảy ra với Tử Văn sau khi đốt đền?

Sau khi đốt đền sẽ có nhiều chuyện không may xảy ra với Tử Văn: Tình trạng sức khỏe của Ngô Tử Văn: Anh bị ốm nặng và “thấy hai tên quỷ sứ đến bắt đi rất gấp, kéo ra ngoài thành về phía đông”

2. Liên hệ: Cách đối xử của Tử Văn với “người đội mũ trụ” và “ông già áo vải, mũ đen” có gì khác biệt?

Trong truyện “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên”, Ngô Tử Văn có hai cuộc gặp với hai người khác nhau: “người đội mũ trụ” và “ông già áo vải, mũ đen”. Dưới đây là sự khác biệt trong cách đối xử của Tử Văn với họ:

- Người đội mũ trụ:

+ Tử Văn không quan tâm đến lời đòi hỏi của người này.

+ Chàng vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên, không chịu đáp ứng yêu cầu.

- Ông già áo vải, mũ đen:

+ Tử Văn thể hiện sự tôn trọng và lắng nghe ông này.

+ Ông già áo vải nói về việc huỷ đền Lư Sơn và cảnh báo về tai vạ nếu không tuân thủ.

Tử Văn đối xử khác biệt với hai người này dựa vào tình thái tâm hồn và tình cảm của mình.

3. Tưởng tượng: Bạn hình dung thế nào về cõi âm và cuộc đối mặt giữa Tử Văn với “người đội mũ trụ” trước điện của Diêm Vương?

Trong truyện “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên”, sau khi Ngô Tử Văn đốt đền, anh đã đối mặt với “người đội mũ trụ”. Đây là một tình huống đầy bí ẩn và kỳ quái:

- Người đội mũ trụ:

+ Người này tự xưng là cư sĩ và đến đòi làm trả lại ngôi đền như cũ.

+ Tử Văn không quan tâm đến lời đòi hỏi của người này và vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên.

+ Người kia tức giận và nói rằng sẽ đem Tử Văn đến phong đô để trả lại ngôi đền.

Cuộc đối mặt này thể hiện tính can đảm và tinh thần kiên quyết của Tử Văn trong việc bảo vệ đền miếu và đối diện với những thách thức từ thế giới âm phủ

4. Liên hệ: Kết truyện này gợi cho bạn nhớ đến phần kết trong tác phẩm văn học dân gian nào?

Kết truyện này gợi cho em nhớ đến phần kết trong tác phẩm Thánh Gióng.

5. Suy luận: Bạn có đồng tình với lời bình này hay không?

Em đồng ý với lời bình của tác giả.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Chuyện chức phán sự đền Tản Viên đề cao tinh thần khảng khái, cương trực, dám đấu tranh chống lại cái ác, trừ hại cho dân của Ngô Tử Văn, một người trí thức nước Việt; đồng thời, thể hiện niềm tin công lí, chính nghĩa nhất định sẽ thắng gian tà của tác giả.

Câu 1 trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Xác định đề tài, tóm tắt chuỗi hành động/ sự kiện được kể và chỉ ra mối quan hệ giữa chúng trong văn bản.

Trả lời:

Đề tài: Người tri thức luôn cương trực, đề cao chính nghĩa, luôn sẵn sàng đấu tranh chống lại cái ác, cái xấu.

- Các sự kiện chính của câu chuyện Tản Viên từ Phán sự lục:

+ Tử Văn và hành động đốt đền

+ Tử Văn gặp hồn ma tên Bách hộ Thôi và Thổ thần.

+ Tử Văn bị bắt và cuộc đối chất ở Minh ti trước Diêm Vương.

+ Tử Văn thắng lợi trở về, nhận chức Tản Viên.

+ Cuộc gặp gỡ giữa quan phán sự và người quen cũ.

Các sự kiện chính được trình bày theo trình tự thời gian, từ lúc bắt đầu sự việc là hành động đốt đền tà của Tử Văn, sau đó chàng gặp hồn ma tên Bách hộ Thôi và Thổ thần, rồi chàng bị bắt xuống Minh Ti, đối chất với Diêm Vương và thắng lợi trở về, nhận chức Tản Viên.

Câu 2 trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Phân tích tính cách của nhân vật Tử Văn và cho biết:

a. Tử Văn tiêu biểu cho những người thuộc tầng lớp nào trong xã hội đương thời?

b. Tính cách của Tử Văn đã góp phần thể hiện chủ đề, tư tưởng của tác phẩm như thế nào?

Trả lời:

a. Ngô Tử Văn tiêu biểu cho những người có tinh thần chính nghĩa, đại diện cho sự công bằng và lẽ phải trong xã hội. Trong bối cảnh xã hội thời Lý – Trần, tầng lớp mà Ngô Tử Văn có thể thuộc về là tầng lớp của những người trí thức hoặc quý tộc, những người có khả năng và ý chí đấu tranh cho công lý và chống lại sự bất công.

b. Tính cách của Ngô Tử Văn trong tác phẩm “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” góp phần thể hiện chủ đề và tư tưởng của tác phẩm qua việc khắc họa một nhân vật có lòng dũng cảm, tinh thần chính nghĩa và sự kiên quyết đối đầu với cái ác. Tử Văn không chỉ đứng lên chống lại sự bất công và áp bức mà còn thể hiện tình yêu quê hương và lòng tự trọng dân tộc. Những hành động và quyết định của anh phản ánh tư tưởng của tác giả về việc đấu tranh cho lẽ phải và sự công bằng, đồng thời cũng là lời kêu gọi mọi người hãy sống có trách nhiệm và can đảm đối mặt với thử thách.

Câu 3 trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Bình luận vè một trong hai chi tiết sau:

a. Hình phạt mà Diêm Vương dùng để trừng trị tội lừa dối của “người đội mũ trụ”;

b. Chức phán sự mà Tử Văn được Thổ Công tiến cử sau vụ kiện ở Minh Ti.

Trả lời:

a. Trong tác phẩm “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên”, hình phạt mà Diêm Vương áp dụng để trừng trị “người đội mũ trụ” vì tội lừa dối là một chi tiết thể hiện sự công bằng và nghiêm khắc của âm phủ. Diêm Vương, với vai trò là quan toà của cõi âm, đảm bảo rằng mọi tội lỗi đều phải nhận sự trừng phạt xứng đáng. Hình phạt này không chỉ là sự trừng trị cho cá nhân “người đội mũ trụ” mà còn là thông điệp răn đe đối với những kẻ có ý định gian dối, khẳng định rằng mọi hành vi xấu xa đều không thể trốn tránh sự xét xử của công lý.

b. Chi tiết về chức phán sự mà Tử Văn được Thổ Công tiến cử sau vụ kiện ở Minh Ti trong “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” có ý nghĩa quan trọng. Sau khi Tử Văn được minh oan và công lý được thực thi, việc anh được tiến cử nhận chức phán sự không chỉ là sự công nhận cho lòng dũng cảm và tinh thần chính nghĩa của anh, mà còn là biểu hiện của niềm tin vào sự công bằng và chính trực. Điều này khẳng định rằng những hành động đúng đắn và can đảm sẽ được đền đáp xứng đáng.

Câu 4 trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Nhận xét về cách kết thúc truyện và lời bình của người kể chuyện ở cuối văn bản.

Trả lời:

Cách kết thúc của truyện “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” và lời bình của người kể chuyện ở cuối văn bản mang nhiều ý nghĩa sâu sắc. Đoạn kết thể hiện triết lí dân gian “ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác, gieo gió gặp bão”, qua đó khẳng định công lý luôn chiến thắng và cái ác sẽ bị trừng trị. Ngô Tử Văn, với lòng cương trực và khẳng khái, đã được ca ngợi và nhận sự công nhận xứng đáng thông qua việc được phong chức phán sự.

Lời bình cuối cùng của người kể chuyện nhấn mạnh đến lòng dũng cảm và bản lĩnh của con người trong việc đấu tranh chống lại cái ác. Nó cũng phản ánh quan điểm của tác giả về việc không nên sợ hãi trước khó khăn và thách thức, mà phải kiên định đấu tranh vì lẽ phải và công lý. Đây là thông điệp mạnh mẽ về việc giữ vững tinh thần và khí phách, không chỉ trong văn học mà còn trong cuộc sống thực tế.

Câu 5 trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Xác định chủ đề của truyện.

Trả lời:

Chủ đề của truyện xoay quanh việc đề cao nhân vật Ngô Tử Văn, người đại diện cho trí thức Việt Nam giàu tinh thần dân tộc, chuộng chính nghĩa, dũng cảm và cương trực. Truyện nhấn mạnh rằng lòng dũng cảm và sự cương trực sẽ chiến thắng gian tà, đồng thời thể hiện niềm tin vào công lý và sự chính trực của con người sẽ được đền đáp.

Câu 6 trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Những dấu hiệu nào giúp bạn nhận biết Chuyện chức phán sự đền Tản Viên là một truyện truyền kì? Qua tác phẩm, bạn có suy nghĩ gì về hiện thực đời sống xã hội đương thời và thái độ, quan điểm của tác giả trước hiện thực ấy?

Trả lời:

- Truyện “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” có những dấu hiệu của một truyện truyền kì như sau:

+ Đề tài lịch sử và ý nghĩa trọng đại: Truyện lấy bối cảnh lịch sử và đề cập đến những vấn đề có ý nghĩa quan trọng.

+ Yếu tố tưởng tượng, hư cấu: Sử dụng các yếu tố kì ảo và hoang đường để thể hiện nội dung.

+ Nhân vật đơn giản, kết hợp giữa thế tục và kì ảo: Nhân vật được xây dựng với sự kết hợp giữa nét đời thường và nét phi thường.

+ Cốt truyện đơn giản, ít tình tiết: Truyện có cốt truyện không phức tạp và tập trung vào một số sự kiện chính^.

- Qua tác phẩm, hiện thực đời sống xã hội đương thời được phản ánh qua việc sử dụng các yếu tố hoang đường và kì ảo để chỉ ra những bất công và sự quan liêu trong xã hội. Tác giả Nguyễn Dữ thông qua câu chuyện đã thể hiện thái độ phê phán đối với những quan tham và cái ác hoành hành, đồng thời bày tỏ niềm tin vào sự chiến thắng của công lý và chính nghĩa. Tác phẩm cũng thể hiện tinh thần tự tôn dân tộc và quyết tâm đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác. Điều này cho thấy tác giả không chỉ phản ánh hiện thực mà còn muốn gửi gắm thông điệp về sự lạc quan và niềm tin vào sự công bằng và chính nghĩa trong cuộc sống.

Câu 7 trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Chỉ ra một số điểm tương đồng, khác biệt trong cách sử dụng yếu tố kì ảo ở Chuyện chức phán sự đền Tản Viên với một truyện cổ tích thần kì mà bạn từng đọc.

Trả lời:

- Cả “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” và “Thánh Gióng” đều là những tác phẩm nổi tiếng của văn học Việt Nam, sử dụng yếu tố kì ảo để thể hiện nội dung và tư tưởng. Dưới đây là một số điểm tương đồng và khác biệt trong cách sử dụng yếu tố kì ảo giữa hai tác phẩm:

Điểm tương đồng:

+ Sự xuất hiện của nhân vật phi thường: Cả hai tác phẩm đều có nhân vật chính với khả năng phi thường, Ngô Tử Văn trong “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” và Thánh Gióng trong "Thánh Gióng".

+ Can thiệp của thế giới siêu nhiên: Trong cả hai câu chuyện, thế giới siêu nhiên can thiệp vào cuộc sống thường nhật, với các vị thần và ma quỷ xuất hiện.

+ Yếu tố kì ảo như một phương tiện để thể hiện nội dung: Yếu tố kì ảo được sử dụng để thể hiện thông điệp, tư tưởng và giá trị nhân văn của tác phẩm.

Điểm khác biệt:

+ Mục đích sử dụng kì ảo: Trong “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên”, yếu tố kì ảo được sử dụng để phản ánh xã hội và phê phán những vấn đề xã hội, trong khi “Thánh Gióng” sử dụng kì ảo để thể hiện sức mạnh tinh thần và vật chất của lực lượng kháng chiến.

+ Bối cảnh và không gian: “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” có không gian kì ảo liên quan đến cõi âm và giấc mơ, trong khi “Thánh Gióng” thể hiện không gian kì ảo thông qua sự ra đời và hành động của Thánh Gióng.

+ Tác động đến nhân vật chính: Trong “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên”, yếu tố kì ảo ảnh hưởng trực tiếp đến số phận của nhân vật chính, còn trong “Thánh Gióng”, yếu tố kì ảo thể hiện sức mạnh và sự trưởng thành của nhân vật chính.

Những điểm tương đồng và khác biệt này cho thấy cách mà các tác giả sử dụng yếu tố kì ảo không chỉ để tạo nên sự hấp dẫn cho câu chuyện mà còn để thể hiện quan điểm và thông điệp của họ qua tác phẩm.

* Bài tập sáng tạo

Câu hỏi trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Dựa vào xung đột giữa các bên và chuỗi hành động của nhân vật Tử Văn, bạn hãy phác thảo ý tưởng cho một kịch bản sân khấu hóa tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên.

Trả lời:

Kịch bản sân khấu hóa: “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên”

Phần 1: Thiên đàng và âm phủ

1. Khởi đầu:

- Sân khấu mở cửa với hình ảnh thiên đàng và âm phủ song song.

- Nhạc nền tạo ra không gian huyền bí và trang nghiêm.

2. Thiên đàng:

- Nhân vật Thiên Thần đứng trên mây, đọc danh sách tội lỗi của con người.

- Ngô Tử Văn xuất hiện, đang chờ xét xử.

3. Âm phủ:

- Nhân vật Quỷ Vương đứng trước cửa âm phủ, đón nhận linh hồn của kẻ ác.

- Tử Văn bước vào âm phủ, đối diện với Quỷ Vương.

Phần 2: Xung đột và phán xử

1. Xung đột:

- Tử Văn tố cáo Quỷ Vương đã gieo rắc oan hồn, khiến dân lành phải chịu đựng.

- Quỷ Vương phản đối, tuyên bố rằng anh ta chỉ thực hiện nhiệm vụ của mình.

2. Phán xử:

- Thiên Thần xuất hiện, làm trọng tài.

- Tử Văn và Quỷ Vương đối đầu trong cuộc phán xử.

- Thiên Thần lắng nghe lập luận của cả hai bên.

3. Kết quả:

- Thiên Thần tuyên án: Tử Văn đã đúng đắn khi đốt đền của Quỷ Vương, bảo vệ công lí và chính nghĩa.

- Quỷ Vương bị đày xuống địa ngục.

Phần 3: Kết thúc

1. Thiên đàng:

- Tử Văn được tha thứ và được đưa lên thiên đàng.

- Nhạc nền trở nên ấm áp và tươi vui.

2. Âm phủ:

- Quỷ Vương bị đày xuống âm phủ, đối mặt với hình phạt của mình.

Kết luận:

- Kịch bản kết thúc với hình ảnh thiên đàng và âm phủ đóng cửa, tạo ra sự cân bằng giữa công lí và ác nghịch.

Chú ý: Để tạo hiệu ứng tốt, cần có sự hợp tác giữa đạo diễn, diễn viên và nhóm sản xuất sân khấu.