Soạn bài Nỗi buồn Chiến Tranh trang 19 Ngữ văn 12 Kết nối tri thức

* Trước khi đọc bài:

Câu hỏi 1 trang 19 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: “Chiến tranh” - hai tiếng ấy gợi cho bạn những ấn tượng, suy nghĩ gì? Nêu một số kênh thông tin đã đưa lại cho bạn những hiểu biết nhất định về chiến tranh.

Trả lời:

- “Chiến tranh” gợi lên hình ảnh tàn phá, đau khổ, sự hy sinh và niềm khao khát được hòa bình.

- Một số kênh thông tin đưa lại những hiểu biết nhất định về chiến tranh: youtube, facebook, tiktok, báo, truyện, sách,…

Câu hỏi 2 trang 19 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Bạn đã học, đã đọc những tác phẩm văn học nào viết về đề tài chiến tranh? Nêu ấn tượng nổi bật của bạn về một trong số những tác phẩm ấy.

Trả lời:

- Những tác phẩm văn học nào viết về đề tài chiến tranh đã học, đã đọc:

+ Đồng chí - Chính Hữu (lớp 9 - SGK cũ)

+ Bài thơ về tiểu đội xe không kính - Phạm Tiến Duật (lớp 9 - SGK cũ)

+ Những ngôi sao xa xôi - Lê Minh Khuê (lớp 9 - SGK cũ)

+ Chiếc lược ngà - Nguyễn Quang Sáng

- Ấn tượng về truyện Những ngôi sao xa xôi: Ba cô gái trong truyện là ba người có công việc đó là làm ở tổ trinh sát mặt đường. Họ là ba cô gái luôn gắn bó cùng với nhau trong tất cả những công việc và cuộc sống trong cuộc chiến chống đế quốc Mĩ. Chính những khó khăn, gian khổ và vất vả ấy đã giúp cho các cô càng trở nên gắn bó và hiểu nhau hơn. Công việc của các cô cũng đặc biệt nguy hiểm: đó là công việc lấp đất vào hố bom khi bom đã nổ và nếu có bom chưa nổ thì phải phá đi để lấy đường cho xe tải chạy. Chính vì những điều đó mà cuộc sống của họ gần như hằng ngày phải đối mặt với những hiểm nguy và căng thẳng.

*  Đọc văn bản:

Gợi ý trả lời câu hỏi trong bài đọc

1. Theo dõi: Yếu tố ngoài cảnh nào đã góp phần làm sống dậy kí ức chiến tranh của nhân vật Kiên?

Đêm đông lạnh giá, nhìn mưa mỏng ngoài trời → không khí u buồn → kí ức trong Kiên trỗi về.

2. Theo dõi: Kiên đã sống trong trạng thái như thế nào khi bị kí ức chiến tranh khuấy đảo?

- Giật mình

- Hồn phách xiêu lạc, ý thức mờ mịt, lú lẫn, mê mẩn Kiên đi đi lại lại, kí ức lóe chớp

- Tay mỏi tê, run lên, tim như rách dần, cả hai buồng phổi nghẹn khói thuốc, miệng, khô đắng, cổ tắc lại, nấc,…

3. Theo dõi: Điều gì để lại ấn tượng nặng nề nhất trong kí ức của Kiên?

Trận tử chiến truông Gọi Hồn với những diễn biến nặng nề và số phận bi thảm của tiểu đoàn Kiên.

4. Theo dõi: Có thể hiểu như thế nào về ý tưởng: con người Kiên sẽ được “phục sinh trong chuỗi dài tái hiện”?

Đó là lúc Kiên được sống lại với quá khứ, hòa mình vào “tuổi trẻ đã mất đi trong nỗi đau buồn chiến tranh.”

5. Theo dõi: Tác giả đã miêu tả như thế nào về quá trình phục hiện của thế giới kí ức?

Tác giả miêu tả rất chi tiết quá trình phục hiện của thế giới kí ức trong Kiên, anh tìm lại đước những kí ức đầy sống động trong môi trường, đó là ngày khô nóng, đó là ngày mưa lũ, những bờ suối, bãi lau,… mọi thứ dần dần hiện về, nối tiếp nhau như nó vốn dĩ đã được in sâu trong tâm trí anh, chỉ chờ cơ hội để ùa về. 

6. Theo dõi: Dưới tác động của kí ức, kết cấu cuốn tiểu thuyết mà Kiên đang viết phát triển theo chiều hướng nào?

Cuốn tiểu thuyết mà Kiên đang viết dâng dầy lên theo những trận ùa về của kí ức, “những chương sau là điệp khúc của chương phía trước”.

7. Theo dõi: Sự thờ ơ của người đời đối với Kiên nói lên điều gì?

Vì Kiên vốn là người khó tính, kỳ quặc nên mọi người xung quanh vốn chẳng quá quan tâm đến anh ta. Điều này nói lên tình trạng thờ ơ, thiếu quan tâm, thiếu đồng cảm của những người xung quanh.

8. Chú ý: Sự xuất hiện của người kể chuyện xưng “tôi”

9. Theo dõi: Người kể chuyện gặp khó khăn gì khi đọc những trang bản thảo do “nhà văn của phường chúng tôi” để lại?

Tác phẩm của Kiên là những dòng kí ức lộn xộn, vì anh chỉ cắm cúi viết những kí ức tràn về chứ không hề có dụng ý sắp xếp. Vì người kể không hề biết về những kí ức gãy đứt đó của Kiên nên gặp khó khăn trong việc đọc bản thảo.

10. Theo dõi: Theo bạn, “nguyên do” mà người kể chuyện cho rằng mình đã hiểu có thể là gì?

Người kể chuyện đã không còn cố gắng để lí giải những trình tự xuất hiện trong bản thảo, mà “tùy tiện” tiếp nhận theo lối nhận thức của riêng anh ta.

11. Theo dõi: giữa người kể chuyện và Kiên có những điểm chung gì?

Họ đều trải qua những nỗi buồn, đau đớn trong chiến tranh

12. Theo dõi: Tại sao người kể chuyện lại xem dòng hồi tưởng của Kiên thể hiện “niềm cảm hứng, niềm lạc quan quay ngược về quá khứ”?

Bởi vì nhờ những dòng kí ức đó mà Kiên được vĩnh viễn sống trong những ngày tháng đau thương nhưng huy hoàng, những ngày bất hạnh nhưng chan chứa tình người… ngày mà tất cả đều còn rất son trẻ, trong trắng và chân thành.

* Sau khi đọc

Nội dung chính: Tác phẩm thể hiện sự dằn vặt, giằng xé trong tâm hồn của nhân vật Kiên, sự đồng cảm và thấu hiểu của nhân vật tôi; đồng thời phản ánh sự kinh hoảng của chiến tranh cũng như những tác hại của nó gây ảnh hưởng mãi về sau với những người đã từng đi qua nó.

Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc

Câu 1 trang 25 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Nêu ấn tượng ban đầu của bạn về nét khác biệt của đoạn trích này so với các đoạn trích tiểu thuyết khác đã học

Trả lời:

Ấn tượng ban đầu về nét khác biệt của đoạn trích này so với các đoạn trích tiểu thuyết khác đã đọc là ngay từ đầu đoạn trích “Nỗi buồn chiến tranh” đã đi thẳng vào tâm lý của nhân vật. Chẳng phải nói về khung cảnh hay giới thiệu nhân vật, mà từ câu văn đầu tiên đã dùng để nói về tâm lí của nhân vật Kiên.

Câu 2 trang 25 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Tóm tắt nội dung từng phần của đoạn trích. Qua nội dung đó, bạn hiểu thêm điều gì về yếu tố sự kiện vốn được xem là một vật liệu cơ bản dùng để xây dựng tác phẩm truyện (trong đó có tiểu thuyết)?

Trả lời:

- Tóm tắt: Xoay quanh tâm lí của nhân vật Kiên, những kí ức về một thời oanh tạc chiến trường tràn về trong kí ức ông, kèm theo nỗi cô đơn của thời bình đã giúp ông viết cuốn tiểu thuyết của mình. Nhân vật “tôi” là người cùng cơ quan của Kiên, sau khi Kiên bỏ đi, “tôi” nhận số bản thảo của Kiên để lại và dần thấu hiểu Kiên.

- Đoạn trích không có bối cảnh cụ thể mà chủ yếu xoay quanh vấn đề tâm lí của nhân vật. Sự kiện hay tình huống vốn được xem là yếu tố quan trọng đối với mỗi tác phẩm truyện, trong đoạn trích vừa học sự kiện xảy ra đã ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lí của nhân vật, dẫn đến những diễn biến tiếp theo.

Câu 3 trang 25 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Trạng thái tâm lí thường trực của nhân vật Kiên là gì? Liệt kê những từ ngữ đã được tác giả sử dụng để miêu tả trạng thái tâm lí đó.

Trả lời:

- Trạng thái tâm lí thường trực của nhân vật Kiên chính là trạng thái mơ màng, đăm chiêu, âu sầu.

- Những từ ngữ được tác giả sử dụng để miêu tả tâm lí đó: giật mình; hồn xiêu phách lạc, ý thức mờ mịt, lú lẫn, mê mẩn; cô quạnh, âu sầu;…

Câu 4 trang 25 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Trong hồi ức của Kiên, chiến tranh đã hiện lên với “khuôn mặt” như thế nào? Theo hiểu biết của bạn, đây có phải là “khuôn mặt” duy nhất của chiến tranh không? Vì sao?

Trả lời:

- Trong hồi ức của Kiên, chiến tranh hiện lên với “khuôn mặt” đau khổ, tàn khốc.

- “Khuôn mặt” tàn khốc không phải là là khuôn mặt duy nhất trong chiến tranh. Vì đâu thể khẳng định rằng chiến tranh chỉ ngập tràn đau thương, cũng sẽ có lúc tình yêu thương thay thế, cũng có lúc niềm yêu đời, lạc quan xuất hiện như trong những tác phẩm: Bài thơ về tiểu đội xe không kính - Phạm Tiến Duật.

Câu 5 trang 25 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Quan đoạn trích, bạn hiểu như thế nào về ý nghĩa của sự nhớ lại đối với đời sống tinh thần của một con người?

Trả lời:

Qua đoạn trích, ý nghĩa của sự nhớ lại là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi con người. Những kỉ niệm về những người mình yêu quý, những trải nghiệm đáng nhớ và những thành tựu đã đạt được đều là những điểm sáng tạo nên màu sắc và ý nghĩa của cuộc sống. Nhớ lại quá khứ cũng là một nguồn động viên và sức mạnh khi ta đối mặt với nhứng khó khăn.

Câu 6 trang 25 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Người kể chuyện đã nêu những nhận xét gì về cuốn tiểu thuyết mà nhân vật Kiên đang viết dở? Những nhận xét đó liên hệ tới đặc điểm nào của tiểu thuyết hiện đại?

Trả lời:

- Người kể chuyện đã nhận xét về cuốn tiểu thuyết: lúc đầu không thể hiểu nổi, vì bản thảo quá lộn xộn, không theo trật tự nào cả nhưng sau đó anh đã hiểu ra và nhận định “khá cuốn hút”.

- Những nhận xét trên có thể liên tưởng tới các cuốn tiểu thuyết hiện đại: tiểu thuyết hiện đại có thể không cần bắt buộc theo trình tự thời gian mà có thể là kể về hiện tại trước rồi mới vòng về quá khứ rồi lại quay lại hiện tại. Việc sắp xếp trên dựa vào tâm lí nhân vật và dụng ý của người sáng tác.

Câu 7 trang 25 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Trong đoạn trích, phần kể lại chuyện Kiên bỏ đi và “tôi” đọc lại bản thảo của Kiên góp phần soi tỏ điều gì về bản chất nỗi đau buồn của nhân vật chính, về công việc viết tiểu thuyết?

Trả lời:

Trong đoạn trích, phần kể lại chuyện Kiên bỏ đi và “tôi” đọc lại bản thảo của Kiến góp phần soi tỏ sự bất lực, đau đớn đến ám ảnh của một người cầm bút để sáng tác ra một tác phẩm tiểu thuyết.

Câu 8 trang 25 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Nêu nhận xét khái quát về sự ý thức của tác giả Bảo Ninh đối với việc lựa chọn hình thức viết phù hợp thể hiện vấn đề “nỗi buồn chiến tranh”?

Trả lời:

Đầu tiên, “Nỗi buồn chiến tranh” nói về một vấn đề rộng, phản ánh lên mức độ nguy hiểm, sát thương cho chính con người trong thời chiến và sau thời chiến. Đó là nỗi đau không chỉ xuất hiện nơi thể xác mà còn in hằn ở tâm hồn. Do đó lựa chọn tiểu thuyết sẽ là phù hợp nhất, với quy mô rộng và khả năng chứa nội dung thì chỉ tiểu thuyết mới có thể giúp nhà văn giãi bày những dụng ý nghệ thuật trong tác phẩm.

Kết nối đọc - viết:

Đề bài trang 25 sgk Ngữ văn 12 Tập 1: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cảm nhận của bạn về sự lựa chọn của nhân vật Kiên: nhớ và viết để được phục sinh về tinh thần.

Trả lời:

Trong đoạn trích của tiểu thuyết “Nỗi buồn chiến tranh”, nhân vật Kiên hiện lên là một người mang chồng chất những nỗi đau, cả ở quá khứ và cả ở hiện tại, vậy nhưng Kiên đã lựa chọn nhớ lại và viết về câu chuyện quá khứ để phục sinh về tinh thần. Như nhân vật “tôi” đã nói sau khi đọc số bản thảo tưởng như lộn xộn, khó hiểu của Kiên sau đó chúng ta mới biết rằng đó chính là “niềm cảm hứng, niềm lạc quan quay ngược về quá khứ”. Nơi quá khứ đó tưởng như đau đớn nhưng lại chan chứa tình người, ngày son trẻ, trong trắng và chân thành.