Tương tác gen là gì? Tương tác gen bổ sung, Tương tác gen cộng gộp và tác dụng đa hiệu của gen - Sinh 12 bài 10

Bài viết dưới đây chúng ta cùng tìm hiểu tương tác gen là gì? tương tác gen bổ sung, tương tác gen cộng gộp và tác động đa hiệu của gen.

I. Tương tác gen

- Tương tác gen là gì? Tương tác gen là sự tác động qua lại giữa các gen trong quá trình hình thành một kiểu hình.

- Gen không alen là gì?: Gen không alen là 2 gen không tương ứng nằm ở những vị trí khác nhau trên một NST hoặc trên các NST khác nhau.

1. Tương tác gen bổ sung (bổ trợ)

• Khái niệm:

- Tương tác bổ trợ là kiểu tương tác của hai hay nhiều gen không alen cùng qui định một tính trạng, trong đó sự xuất hiện của 2 alen trội làm xuất hiện kiểu hình mới.

• Sơ đồ lai kiểm chứng

 P_TC: AAbb (hoa trắng)  x  aaBB (hoa trắng)

 G_P:   Ab                             aB

 F₁:        AaBb(100% hoa đỏ)

 F₁: tự thụ phấn   AaBb  x  AaBb

 GF₁:  AB, Ab, aB, ab          AB, Ab, aB, ab

 F₂: 9 A-B-(hoa đỏ) : 3 A-bb (hoa trắng) : 3aaB - (hoa trắng) : 1 aabb (hoa trắng).

• Giải thích kết quả:

- Ở F₂ có 9+7 = 16 tổ hợp → F₁ cho 4 loại giao tử → F₁ dị hợp về 2 cặp gen (AaBb).

- Ta thấy F₁ (AaBb) dị hợp về 2 cặp gen chỉ  biểu hiện một tính trạng hoa đỏ → hiện tượng 2 gen tương tác quy định 1 tính trạng:

+ Hai alen trội A và B nằm trên 2 NST khác nhau sinh ra sản phẩm tương tác với nhau đã quy định tính trạng hoa đỏ (A­_B_)

+ Khi chỉ có 1 trong 2 gen trội hoặc không có gen trội nào thì hoa màu trắng (A-bb, aaB-, aabb).

2. Tương tác gen cộng gộp

• Khái niệm:

- Là hiện tượng khi có hai hay nhiều lôcut gen tương tác với nhau mỗi alen trội (bất kể thuộc lôcut nào) đều góp phần làm tăng sự biểu hiện của kiểu hình lên một chút ít.

- Tỷ lệ đặc trưng :  9A_B_, 3A_bb, 3aaB_ : 1aabb = 15 : 1

- Tính trạng số lượng là những tính trạng do nhiều gen cùng qui định theo kiểu tương tác cộng gộp và chịu ảnh hưởng nhiều bởi môi trường. (tính trạng năng suất: sản lượng sữa, số lượng trứng gà, khối lượng gia súc, gia cầm hay tốc độ sinh trưởng,...)

II. Tác động đa hiệu của gen

• Khái niệm gen đa hiệu

- Là trường hợp một gen tác động đến sự biểu hiện của nhiều tính trạng gọi là tính trạng của gen.

- Gen đa hiệu là cơ sở để giải thích hiện tượng biến dị tương quan: Khi một gen đa hiệu bị đột biến thì nó đồng thời kéo theo sự biến dị ở một số tính trạng mà nó chi phối.

Gen HbS gây hàng lọat các rối loạn bệnh lí ở người

* Ví dụ: Trong các thí nghiệm trên đậu Hà Lan, Menđen đã nhận thấy:

+ Giống đậu hoa tím thì có hạt màu nâu, trong nách lá có một chấm đen.

+ Giống đậu hoa trắng thì hạt có màu nhạt, trong nách lá không có chấm đen.

- Khi nghiên cứu biến dị ở ruồi giấm, Moocgan cũng đã nhận thấy:

+ Ruồi có gen quy định cánh ngắn thì đốt thân cũng ngắn; lông cứng ra, sức đẻ kém đi, tuổi thọ ngắn lại.

- Ở người có một đột biến gen trội gây hội chứng Macphan (hội chứng người nhện): tay chân dài hơn đồng thời thủy tinh thể ở mắt bị hủy hoại.

- Gen HbS ở người quy định sự tổng hợp chuỗi β-hemoglobin bình thường gồm 146 axit amin. Gen đột biến HbS cũng quy định sự tổng hợp chuỗi β-hemoglobin bình thường gồm 146 axit amin, nhưng chỉ khác một axit amin ở vị trí số 6 (axit amin glutamic thay bằng valin). Gây hậu quả làm biến đổi hồng cầu hình đĩa lõm thành hình lưỡi liềm → xuất hiện hàng loạt rối loạn bệnh lí trong cơ thể.