Di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân: NST giới tính và cơ chế tế bào học xác định giới tính - Sinh 12 bài 12

Bài viết dưới đây chúng ta cùng tìm hiểu về di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân: Nhiễm sắc thể giới tính và cơ chế tế bào học xác định giới tính bằng nhiễm sắc thể (gen trên NST X; gen trên NST Y và ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính).

I. Di truyền liên kết với giới tính

1. Nhiễm sắc thể giới tính và cơ chế tế bào học xác định giới tính bằng nhiễm sắc thể

a) Nhiễm sắc thể giới tính

• NST giới tính là loại NST có chứa gen qui định giới tính và các gen khác.

• Mỗi NST giới tính có 2 đoạn:

- Đoạn không tương đồng chứa các gen đặc trưng cho từng NST.

- Đoạn tương đồng chứa các lôcút gen giống nhau.

* Ví dụ: Trong cặp NST giới tính XY của người.Cặp nhiễm sắc thể giới tính XY ở người

b) Một số cơ chế tế bào học xác định giới tính bằng nhiễm sắc thể

• Kiểu XX và XY:

- Ở người, động vật có vú, ruồi giấm, cây gai, cây chua me: con cái XX, con đực XY.

- Ở chim, ếch nhái, bò sát, bướm: con cái XY, con đực XX.

• Kiểu XX và XO:

+ Châu chấu, rệp, bọ xít: con cái XX, con đực XO.

+ Bọ nhậy: con cái XO, con đực XX.

* Lưu ý: Trong thiên nhiên đã gặp 1 số kiểu NST giới tính như sau : XX, XY, XO,.. ( XX là đồng giao tử, XY hoặc XO là dị giao tử). Cặp NST giới tính XX gồm 2 chiếc tương đồng, cặp  XY có vùng tương đồng, có vùng ko tương đồng, cặp XO không tương đồng.

2. Di truyền liên kết với giới tính

Di truyền liên kết với giới tính là hiện tượng di truyền các tính trạng mà các gen xác định chúng nằm trên các NST giới tính.

a) Gen trên nhiễm sắc thể X

• Thí nghiệm: Phép lại thuận nghịch của Moocgan

• Giải thích:

- Gen qui định tính trạng màu mắt chỉ có trên NST X mà không có trên NST Y.

- Cá thể đực XY chỉ cần 1 alen mằn trên X đã biểu hiện ra kiểu hình.

• Kết luận:

- Gen trên NST X di truyền theo qui luật di truyền chéo: Ông ngoại (P) → con gái (F₁) → Cháu trai (F₂)

b) Gen trên nhiễm sắc thể Y

- Thường NST Y ở các loài chứa ít gen.

- Gen ở đoạn không tương đồng trên NST Y thì tính trạng do gen này qui định chỉ được biểu hiện ở 1 giới.

- Gen nằm trên NST Y di truyền thẳng.

c) Ý nghĩa của di truyền liên kết với giới tính

- Trong thực tiên sản xuất, hiện tượng di truyền liên kết với giới tính được ứng dụng để phân biệt giới đực hoặc giới cái ở giai đoạn sớm phát triển của cá thể → điều chỉnh tỉ lệ đực, cái theo mục tiêu sản xuất.

- Phát hiện được bệnh do rối loạn cơ chế phân li, tổ hợp của cặp NST giới tính; dự đoán được xác suất xuất hiện các tính trạng, các tật bệnh di truyền liên kết với giới tính → đề xuất phương pháp trị liệu.

II. Di truyền ngoài nhân